AChecker validation success

Οι Τούρκοι και εμείς

Νοέμβριος 2017

Ο αείμνηστος Βύρων Θεοδωρόπουλος, ως βαθύς γνώστης των ελληνοτουρκικών διαφορών, προβαίνει σε μια ενδιαφέρουσα συσχέτισή τους με τις, κατά Θουκυδίδη, τρεις αιτίες πολέμου (συμφέρον, δέος, δόξα ) που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πόλεμο την Τουρκία με την Ελλάδα . Υπενθυμίζουμε ότι ο Β.Θ. υπηρέτησε επί σειράν ετών ως διπλωμάτης στην Τουρκία και, προπαντός, ως Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Εξωτερικών, υπήρξε επί μακρόν ο Έλληνας συνομιλητής με τον Τούρκο ομόλογό του στην προσπάθεια επίλυσης των ελληνοτουρκικών διαφορών. Έχει γράψει εξάλλου και σχετικό βιβλίο : « Οι Τούρκοι και εμείς» (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών ). Γράφει λοιπόν : «Από την τουρκική πλευρά μπορεί να μην υπάρχει «δέος» απέναντι στην Ελλάδα (αν και μας θεωρούν πολυμήχανους Οδυσσείς). Όσο για το «συμφέρον», είναι ασφαλώς λάθος ο υπολογισμός τους για τον υποθαλάσσιο πλούτο της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου και είναι έξω από κάθε λογική να διανοούνται να φθάσουν και σε πολεμική ακόμη αντιπαράθεση με την Ελλάδα για χάρη του υποθετικού αυτού θησαυρού και ακόμη περισσότερο για τις βραχονησίδες του Αιγαίου. Αυτό που είναι όμως βέβαιο είναι η «δόξα», η αντίληψη που τους έχει δημιουργηθεί ιστορικά πως ο Έλληνας είναι αυτός που έκανε την αρχή για την κατάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είναι εκείνος που απείλησε την καρδιά της σημερινής Τουρκίας προελαύνοντας μέχρις έξω από την Άγκυρα.. Είναι μια αντίληψη που έχει τόσο βαθιά ριζώσει που είναι δύσκολο να ξεπεραστεί για να αλλάξει την επίσημη πολιτική συμπεριφορά του Τούρκου.»

Σε αντίθεση προς την επίσημη πολιτική συμπεριφορά της Τουρκίας, την οποία αναφέρει ο Β.Θ., σε προσωπικό επίπεδο, τα αισθήματα που εκφράζουν απέναντί μας οι Τούρκοι είναι γενικώς ιδιαίτερα θερμά. Αυτό διαπίστωσα στα 10 χρόνια που είχα αρμοδιότητα διαπραγματευτού στις σχέσεις με την Τουρκία, ως στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Commission). Είχα την ευκαιρία να γνωρίσω από κοντά πολλούς Τούρκους, τόσο στις Βρυξέλλες, όσο και στη Σμύρνη, στην Κωνσταντινούπολη, στην Άγκυρα. Και όχι μόνο διπλωμάτες, επιχειρηματίες, βουλευτές, αλλά και απλούς ανθρώπους, τους οποίους συνάντησα, κυρίως κατά την πολυήμερη περιοδεία μου, την οποία αναφέρω παρακάτω. Είχα την ευκαιρία να περιπλανηθώ στους δρόμους της Σμύρνης, να μπω σε μαγαζιά, σε καφενεία, να μιλήσω με απλούς ανθρώπους. Ένας φαρμακοποιός που είχε σπουδάσει στη Γαλλία, μου είπε ότι, καθ’όλη τη διάρκεια των σπουδών του δεν είχε συναναστραφεί παρά μόνο με Έλληνες με τους οποίους είχε συνδεθεί με ειλικρινή φιλία. Τι να γίνονται άραγε, προσέθεσε φανερά συγκινημένος.

Όλα μου θύμιζαν ελληνική πόλη. Φυσιογνωμίες οικείες. Δεν είναι παράξενο. Το τουρκικό αίμα στο σημερινό πληθυσμό της Τουρκίας, κυρίως στα μεσογειακά παράλια, αντιπροσωπεύει ένα μικρό ποσοστό. Το μεγαλύτερο ποσοστό αντιπροσωπεύουν εξισλαμισθέντες έλληνες και άλλοι βυζαντινοί, οι απόγονοι των παιδιών του παιδομαζώματος κλπ. Αυτό εξηγεί τον ευχάριστο τρόπο με τον οποίο, κατά γενικόν κανόνα, μας προσεγγίζουν, σε προσωπικό επίπεδο, οι Τούρκοι, εμάς τους Έλληνες, παρά την πλύση εγκεφάλου που τους γίνεται στα σχολεία, από τα ΜΜΕ κλπ. Μιλάει το DNA.

Η Τουρκία είχε συμφωνία σύνδεσης με την ΕΟΚ, από το 1963. Είχε ακολουθήσει κατά πόδας την Ελλάδα η οποία είχε συνδεθεί με την ΕΟΚ το 1961. Δεν ήθελε να αποκτήσει η Ελλάδα συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι της Τουρκίας. Όταν όμως η Ελλάδα έκανε αίτηση για ένταξη το 1975, η Τουρκία ήταν υπό την δικτατορία του Εβρέν και δεν μπορούσε να την ακολουθήσει. Το έπραξε μόλις έπεσε η δικτατορία, όπως το είχε πράξει και η Ελλάδα μετά την πτώση της δικής της δικτατορίας.

Αξίζει να σημειωθεί το γεγονός ότι στη «Γνώμη» της, η COMMISSION για την ένταξη της Ελλάδας είχε εκφράσει ανησυχίες σχετικά με την ενδεχόμενη διατάραξη των σχέσεων ισορροπίας μεταξύ ΕΟΚ αφενός και Τουρκίας – Ελλάδας, αφετέρου. Η ισορροπία αυτή είχε εξασφαλισθεί με τη σύναψη συνθηκών σύνδεσης με τις δύο χώρες. Άστραψε και βρόντηξε ο Καραμανλής όταν έλαβε γνώση αυτών των ανησυχιών – επιφυλάξεων της COMMISSION. Με αστραπιαίες ενέργειες επέτυχε την εξάλειψή τους.

Αναφέρω και μιαν άλλη περίπτωση «ευαισθησίας» της COMMISSION έναντι της Τουρκίας : Όταν ανέλαβα καθήκοντα διαπραγματευτού επί θεμάτων γεωργίας της COMMISSION, στα τέλη του 1982, ζήτησα από την προκάτοχό μου το φάκελο της Κύπρου , η οποία ήταν συνδεδεμένη με την ΕΟΚ από το 1973. Μου απάντησε ότι το θέμα έχει προ πολλού παγώσει ώστε να μην διαταραχθούν οι σχέσεις με την Τουρκία. Έσπευσα να διαμηνύσω προς όλες τις συναρμόδιες υπηρεσίες ότι δεν μπορούμε να τιμωρούμε μια χώρα που υπέστη εισβολή για να μην έχουμε προβλήματα με τον εισβολέα. Οι συνδυασμένες ενέργειες με τον αξιόλογο πρέσβη της Κύπρου Αγαθοκλέους οδήγησαν στην άμεση έναρξη των διαπραγματεύσεων για την τελωνιακή ένωση Κύπρου – ΕΟΚ, οι οποίες ολοκληρώθηκαν πριν αλλάξω τομέα από την Γεωργία στην Ανάπτυξη. Έτσι, είχε ωριμάσει το κλίμα όταν ο Υπουργός Εξωτερικών της Κύπρου Ιακώβου υπέβαλε αίτηση για ένταξη τον Ιούλιο του 1990 που είχε, ως γνωστόν, αίσιο πέρας.

Το 1989, η Τουρκία υπέβαλε αίτηση για ένταξη στην ΕΟΚ. Σύμφωνα με τη συνθήκη της Ρώμης, η COMMISSION όφειλε να διαμορφώσει τη «ΓΝΩΜΗ» της σχετικά με τις επιπτώσεις της ένταξης στην τότε ΕΟΚ των 12. Όρισε λοιπόν μία επιτροπή για την σύνταξη της «ΓΝΩΜΗΣ» αυτής, μέλος της οποίας υπήρξε και ο γράφων με ευθύνη την σύνταξη του κεφαλαίου «Γεωργία.» Η Ελλάδα τότε δεν είχε αρχίσει να εκφράζεται ενθουσιωδώς υπέρ της «ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας». Εξάλλου, ο Θεόδωρος Πάγκαλος, ως αρμόδιος Υπουργός, είχε, πολύ ορθώς, μπλοκάρει την τελωνιακή ένωση και το 4ο χρηματοδοτικό πρωτόκολλο το οποίο εδικαιούτο η Τουρκία ως συνδεδεμένη χώρα, ζητώντας ανταλλάγματα σχετικά με τις περιουσίες των Ελλήνων που είχαν αναγκασθεί να εγκαταλείψουν την Τουρκία. Μέσα σ’αυτό το κλίμα, είχαν εκφρασθεί φόβοι ότι ένας Έλληνας μπορεί να μην ήταν αμερόληπτος κατά τη σύνταξη ενός τόσο σοβαρού και κρίσιμου κεφαλαίου, όπως ήταν εκείνο της γεωργίας. Με σκοπό λοιπόν να αποφύγω μια τέτοια κριτική, η έκθεσή μου θεμελιώθηκε σχεδόν αποκλειστικά πάνω σε μελέτες και εκθέσεις Τούρκων Καθηγητών και Εμπειρογνωμόνων σε Διεθνείς Οργανισμούς, που είχαν συνταχθεί σε ανύποπτο χρόνο. Τοιουτοτρόπως, είχε αποφευχθεί κάθε υποψία περί μεροληψίας. Για να συμπληρώσω τις γνώσεις μου πάνω στην τουρκική γεωργία και οικονομία, πραγματοποίησα μία πολυήμερη περιοδεία σε διάφορες περιοχές της χώρας, επί κεφαλής ομάδας στελεχών της COMMISSION, κυρίως γεωπόνων και οικονομολόγων. Από τις ανωτέρω μελέτες προέκυψαν δύο, ιδιαίτερα σημαντικά στοιχεία :

Πρώτον, το ότι στην Τουρκία υπήρχαν 17.000 πυκνοκατοικημένες κοινότητες σε προβληματικές και ορεινές περιοχές, των οποίων ο πληθυσμός εκάλυπτε το 35% του συνολικού αγροτικού πληθυσμού. Οι επιπτώσεις στον κοινοτικό προϋπολογισμό από την εφαρμογή των ενισχύσεων που προβλέπει η σχετική Οδηγία της ΕΟΚ είχαν τρομάξει τους πάντες.

Δεύτερον, το γιγαντιαίο πρόγραμμα ανάπτυξης της Νοτιοανατολικής Τουρκίας με βάση την κατασκευή 15 φραγμάτων επί του Τίγρη και του Ευφράτη και 18 υδροηλεκτρικών σταθμών. Επισκεφτήκαμε την περιοχή του προγράμματος αρχίζοντας από το υπό κατασκευή τότε γιγαντιαίο φράγμα Κεμάλ Ατατούρκ επί του Ευφράτη. Χωρητικότης ταμιευτήρος 50 δις. Κυβ. μέτρα. Προς σύγκριση, το μεγαλύτερο δικό μας των Κρεμαστών επί του Αχελώου : 4 δις. κυβ. μέτρα.

Ακολούθως, επισκεφθήκαμε την υπό άρδευση περιοχή διαπιστώνοντας :

-Την πολύ χαμηλή απόδοση χωρίς άρδευση λόγω πολύ ασθενών βροχοπτώσεων.

-Την εξαιρετική ποιότητα των εδαφών από απόψεως βάθους και φυσικοχημικών χαρακτηριστικών.

-Την ύπαρξη πολλών ερευνητικών σταθμών για τον προσδιορισμό των μεθόδων άρδευσης και των καλλιεργειών υπό συνθήκες άρδευσης που είναι ανάλογες με εκείνες των μεσογειακών περιοχών της τότε ΕΟΚ των 12.

-Το εξαιρετικά χαμηλό κόστος εργασίας.

Η τεράστια έκταση των νέων προς άρδευση εκτάσεων προσφερομένων για εντατική εκμετάλλευση με δυνατότητα ανάπτυξης μεσογειακών καλλιεργειών, σε συνδυασμό με το χαμηλό κόστος εργασίας, συνιστά μεγάλο κίνδυνο ανταγωνισμού τόσο της ελληνικής γεωργίας όσο και εκείνης των άλλων μεσογειακών χωρών της Ε.Ε (Ισπανία, Νότιος Ιταλία, Νότιος Γαλλία).

Τα στοιχεία αυτά αποτέλεσαν αποφασιστικά κριτήρια για την αρνητική γνώμη της COMMISSION και στη συνέχεια Συμβουλίου Υπουργών. Περιττό να λεχθεί ότι τυχόν θετική αποδοχή της τουρκικής έκθεσης θα απέκλειε δια παντός την ένταξη της Κύπρου. Είκοσι χρόνια μετά, η Τουρκία παλεύει να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η έκβαση είναι μάλλον αβέβαιη.

Να σημειωθεί ότι, λίγο πριν την αρνητική απόφαση της COMMISSION, μου ζητήθηκε από την Γενική Διεύθυνση Εξωτερικών Σχέσεων να αλλάξω ορισμένα σημεία της έκθεσής μου, ώστε να γίνει λιγότερο αρνητική. Αρνήθηκα επειδή όλα τα αναφερόμενα στην έκθεση ήταν απολύτως ακριβή. Τελικά, με την στήριξη του Γάλλου Γενικού Διευθυντού Γεωργίας, η έκθεσή μου πέρασε χωρίς καμία αλλαγή.

Θεωρώ ενδιαφέρον να αναφέρω μίαν εμπειρία μου από την επίσκεψη του γιγαντιαίου φράγματος Κεμάλ Ατατούρκ. Ζήτησα να μου δείξουν τους μηχανισμούς ρύθμισης της στάθμης και της παροχής στις διώρυγες μεταφοράς και διανομής του νερού. («επαγγελματική παραμόρφωση», λόγω προηγούμενης εμπειρίας στην Ελλάδα). Με συνόδευαν δύο Τούρκοι Μηχανικοί και ένας Γεωπόνος. Κατά την επιστροφή και ενώ συζητούσαμε για το φράγμα και τις διώρυγες, το δε αυτοκίνητο έτρεχε με 60 χμ, πήρε το μάτι μου δεξιά του δρόμου μία συστάδα δέντρων βερικοκιάς με εμφανή συμπτώματα χλώρωσης που, κατά κανόνα, οφείλεται σε τροφοπενία σιδήρου. Δεν έκανα σχόλια. Πιο κάτω όμως παρατήρησα δεύτερη και τρίτη συστάδα με τα ίδια συμπτώματα. Τότε είπα ξαφνικά ότι τα εδάφη της περιοχής πρέπει να είναι φτωχά σε σίδηρο. Ο Τούρκος Γεωπόνος μου απάντησε έκπληκτος ότι, πράγματι, τα εδάφη εκείνα είναι φτωχά σε σίδηρο αλλά με ρώτησε πώς το γνωρίζω. Του εξήγησα πώς έκανα τη διάγνωση και η συζήτηση έκλεισε. Την επόμενη μέρα ο εν λόγω Τούρκος Γεωπόνος, συζητώντας με έναν Βέλγο Γεωπόνο που ήταν μαζί μου, του είπε ότι είχε εντυπωσιαστεί από τη διάγνωση και τον τρόπο που έγινε και πρόσθεσε στον κατάπληκτο Βέλγο φίλο μου : «Να γιατί εμείς φοβόμαστε τους Έλληνες».

Το επεισόδιο μου θύμισε αυτό που έγραψε ο Βύρων Θεοδωρόπουλος : «από την Τουρκική πλευρά μπορεί να μην υπάρχει «δέος» απέναντι στην Ελλάδα, αν και μας θεωρούν «πολυμήχανους Οδυσσείς».

Άγγελος Ζαχαρόπουλος

Επίτιμος Διευθυντής Ευρωπαϊκής Επιτροπής

τ. Γενικός Διευθυντής Υπουργείου Γεωργίας