Στην Εσπερίδα που οργάνωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Καστανιάς-Μούχας στη Μούχα στις 11 Αυγ 2018 ο Αντιπτέραρχος (Ι) ε.α. Ευαγ. Γεωργούσης παρουσίασε το θέμα:
‘’Η Ελλάδα και η Τουρκική Απειλή στο Σημερινό Γεωπολιτικό Περιβάλλον’’
Εικόνα 1. Ο Αντιπτέραρχος (Ι) ε.α. Ευαγ. Γεωργούσης στο βήμα. Αριστερά κατά σειρά, ο Πρόεδρος του Συλλόγου Π. Κατσαρός συντονιστής της Εσπερίδας, ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος, ο Γιώργος Λέρης και ο Γιώργος Δουδούμης ομιλητές στην ίδια εκδήλωση.
Δεν υπάρχει έλληνας που να μην αναγνωρίζει την Τουρκία ως τη μόνιμη και διαχρονική εξωτερική απειλή κατά της εδαφικής ακεραιότητας της Χώρας μας και κατά των συμφερόντων της.
Οι σύμμαχοί μας, οι περισσότεροι το αναγνωρίζουν, ανεξάρτητα αν δεν το δηλώνουν φανερά, λόγω των δικών τους συμφερόντων. Τα ερωτήματα ή ζητήματα που κατά τη γνώμη μου, απαιτούν ανάλυση και προσεκτική εξέταση είναι δύο. Πρώτον τι είδους Τουρκία πρέπει να περιμένουμε μετά τις πρόσφατες διπλές εκλογές της 24ης Ιουνίου 2018 και τις αλλαγές που συντελούνται στη χώρα αυτή, και δεύτερο πως εξελίσσεται το ευρύτερο Γεωπολιτικό περιβάλλον και τι επιδράσεις ασκεί και θα ασκήσει, αυτό στην τουρκική εξωτερική πολιτική.
Στην Τουρκία, μετά τον Κεμάλ, ο Ερντογάν είναι ο μόνος τούρκος πολιτικός ηγέτης που έχει τόσο πολλές εξουσίες. Μετά την συνταγματική αναθεώρηση του 2017 και τις εκλογές του 2018, έχουμε ουσιαστική αλλαγή του πολιτειακού πλαισίου λειτουργίας της Τουρκικής Δημοκρατίας. Η λειτουργία της, γίνεται σχεδόν, ‘’κάθετη’’, με συγκέντρωση των περισσοτέρων εξουσιών και αρμοδιοτήτων στο πρόσωπο του Προέδρου της Δημοκρατίας. Στις περιπτώσεις αυτές, θεωρείται δεδομένη η μείωση του ’’πλάτους’’ της δημοκρατικής λειτουργίας, κάτι όμως που στην Τουρκία έχει αρχίσει με αφορμή τα γεγονότα του Ιουλίου του 2016. Με την συμμαχία του κόμματος του Ερντογάν (ΑΚΠ), με το εθνικιστικό κόμμα του Μπαχτσελί (ΜΗΠ), αυτός έχει κυριαρχία και στο Κοινοβούλιο. Όμως θα πρέπει να ικανοποιεί τις βασικές κομματικές γραμμές του συνεταίρου του εθνικιστή .
Στα παγκόσμια πολιτικά δημοκρατικά χρονικά, ο Ερντογάν είναι μία ιδιαίτερη περίπτωση πολιτικού ηγέτη. Βρίσκεται στην εξουσία για 16 χρόνια , κερδίζοντας όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις και ανατρέποντας πλήρως το κεμαλικό κατεστημένο, το οποίο με την μία ή την άλλη κομματική παραλλαγή, αλλά και με χούντες στρατηγών, κυβερνούσε την Τουρκία μετά το 1923. Στην τελετή ορκωμοσίας του είπε: ‘’Ήρθε η ώρα να κάνουμε μία νέα αρχή’’. Η δεύτερη Τουρκική Δημοκρατία, μετά τον Ατατούρκ, έχει αρχίσει και τυπικά. Επέλεξε Στρατηγό για ΥΠΕΘΑ και έθεσε όλες τις Τ.Ε.Δ. υπό αυτόν. Μεγάλη αλλαγή και διαφοροποίηση από τον κεμαλισμό.
Ο Ερντογάν κάθε φορά, παρουσιάζει στον τουρκικό λαό ένα νέο ‘’πολιτικό αφήγημα’’ και του ζητάει να το στηρίξει. Έκανε την εμφάνιση του ως ο θεοσεβούμενος μουσουλμάνος με ειρηνικές διαθέσεις και προς το εσωτερικό και προς το εξωτερικό. Κοινωνικός μεταρρυθμιστής που θα σέβεται, έτσι έλεγε, τις διαφορές που έχει η χώρα του , όπως Κούρδους, αλεβίτες κ.λ.π. Στήριξε την επιχειρηματικότητα και βελτίωσε το οικονομικό επίπεδο των εργατικών τάξεων. Όμως τα πρώτα δείγματα της μεγαλομανίας του είχαν από ενωρίς φανεί. Την περίοδο αυτή τον χαρακτηρίζουν ισλαμοδημοκράτη, κατ’ αναλογία του χριστιανοδημοκράτη στην Ευρώπη. Έλεγε ότι η πορεία προς την Ε.Ε. της Τουρκίας είναι βασική πολιτική επιλογή του, ενώ διατυμπάνιζε τις προθέσεις του για ειρηνικές σχέσεις με όλες τις χώρες της περιοχής. Μέχρι το 2009, είχε άριστες σχέσεις με το Ισραήλ και τον φίλου του Ασάντ , όπως ο ίδιος τον αποκαλούσε.
Με την εμφάνιση της ‘’Αραβικής Άνοιξης’’ και με αφορμή διάφορα γεγονότα , Αδελφοί Μουσουλμάνοι στην Αίγυπτο, η εμπλοκή με το πλοίο Μαβί Μαρμαρά , και άλλα, οδηγούν τον Ερντογάν στην αλλαγή όλης της πολιτικής του. Ο τουρκικός εθνικισμός έγινε το βασικό χαρακτηριστικό της και στο εσωτερικό και προς το εξωτερικό. Επιδιώκει φανερά να αναδειχθεί σε προστάτη των Σουνιτών Μουσουλμάνων της Μέσης Ανατολής. Αρκετοί βλέπουν καιροσκοπισμό και οικονομικά οφέλη πίσω από αυτή την πολιτική. Είναι αλήθεια πως τα κεφάλαια από τις χώρες του Κόλπου που μπήκαν στην Τουρκία με διάφορους τρόπους είναι μεγάλα. Διαβλέπει ότι τα συμφέροντα του δεν συμπλέουν με αυτά του Ισραήλ, πλέον, αλλά μπορούν να ισορροπούν με αυτά του Ιράν, κατά περίπτωση και όχι πάντα με διαυγείς τρόπους. Σήμερα στην Τουρκία φοιτούν στα θρησκευτικά γυμνάσια 1.000.000 μαθητές, από 65.000 που ήταν πριν την περίοδο Ερντογάν. Η στροφή προς τον Ισλαμισμό φαίνεται ότι είναι Στρατηγική επιλογή.
Επί ημερών Ερντογάν, η χώρα έκανε άλματα στην οικονομική ανάπτυξη. Σχεδόν τετραπλασίασε το ΑΕΠ της. Οι βασικές υποδομές εκσυγχρονίζονται. Αυξάνεται η παραγωγή σε όλους τους τομείς, από τον πρωτογενή έως την έρευνα και την αμυντική βιομηχανία. Αυτά σε συνδυασμό με την μεγάλη και δεδομένη δημογραφική αύξηση, έχουν καταστήσει την Τουρκία και τον Ηγέτη της υπολογίσιμη περιφερειακή δύναμη. Είναι μέλος του G20 και δεν εννοεί να παίζει μόνο τον παλιό της ρόλο ως μέλος των δυτικών δομών. Αυτόν του ισχυρού μεν εταίρου της Δύσης, στα όρια της με την Ανατολή που θα είναι το ανάχωμα του ΝΑΤΟ, κατά των Ρωσικών γεωπολιτικών σχεδιασμών στην περιοχή της Μ. Ανατολής. Τώρα απαιτεί και ενεργεί πλέον ως ο ισχυρότερος παράγων της περιοχής, που έχει και εφαρμόζει δική του εθνική πολιτική, απαιτώντας αυτή να είναι σεβαστή από τους άλλους εμπλεκόμενους παγκόσμιους και περιοχικούς παίκτες. Αυτή η Τουρκία, με αυτά τα γεωπολιτικά χαρακτηριστικά είναι το πολιτικό και οικονομικό δημιούργημα του Ερντογάν.
Είναι όμως αλήθεια ότι ο πολιτικός ακτιβισμός του Ερντογάν, έχει επηρεάσει δυσμενώς την οικονομία της χώρας του. Σήμερα, μετά τις εκλογές, οι πιέσεις σε νόμισμα και πληθωρισμό είναι ισχυρές. Η τροφοδότηση με κεφάλαια της Δύσης και των χωρών του Κόλπου, έχει περιοριστεί. Αυτό μπορεί να τον οδηγήσει σε μερική ή ολική αλλαγή πολιτικής προς ΗΠΑ και τις μεγάλες χώρες της Ε.Ε. Προς το παρόν αυτό ακόμα δεν φαίνεται. Το Κουρδικό πρόβλημα, στο εσωτερικό, βγήκε ενισχυμένο από τις εκλογές, αφού το κόμμα των Κούρδων έλαβε 10% στην Κωνσταντινούπολη και 55-65% στην Νοτιοανατολική Τουρκία. Εκτός αυτού οι εκλογές ανέδειξαν ένα ισχυρό εθνικιστικό ρεύμα προς τους Μπαχτσελί και Ακσενέρ με ιδιαίτερα επιθετικά χαρακτηριστικά. Η κοινωνία στην Τουρκία φαίνεται διαιρεμένη. Το κάθε τμήμα υποστηρίζει τις θέσεις του που ταυτίζονται με τις αντίστοιχες των κομμάτων που υποστηρίζουν. Το δυτικό μέρος, με τα αστικά στρώματα πληθυσμού, θα ήθελαν βελτίωση των σχέσεων με την Ε.Ε, με άμεση σταθεροποίηση της οικονομίας. Δεν βλέπουν με καλό μάτι την Σουνιτική ενδοχώρα που τελικά καθορίζει, με την ψήφο της, την συνολική πορεία της χώρας. Μετά το πραξικόπημα του 2016, η στάση του και οι επιλογές του, άλλαξαν την εικόνα της Τουρκίας προς το χειρότερο στα μάτια των δυτικών κοινωνιών. Μουσουλμανική γραμμή είχε και πριν, αλλά στα βασικά ήταν δημοκρατική.
Εξετάζοντας τον Διεθνή περίγυρο διαπιστώνουμε ότι αυτός βρίσκεται σε μεγάλη αστάθεια. Όχι μόνο η περιοχή της Μ. Ανατολής και της Αν. Μεσογείου, αλλά το παγκόσμιο σύστημα ισορροπιών έχει χάσει την ευστάθεια του. Είναι ερώτημα , για πολλούς αν Ε.Ε. και ΝΑΤΟ, θα αντέξουν την πίεση που δέχονται από τα νέα παγκόσμια δεδομένα. Τι αμυντική Συμμαχία είναι αυτή που ένα μέλος της κρατάει φυλακισμένους στρατιωτικούς άλλου μέλους, χωρίς κατηγορία, αλλά και πολίτες, με εκβιαστικά τεχνάσματα; Η Ε.Ε. ταλαντεύεται αν πρέπει να πάει σε μεγαλύτερη εμβάθυνση, καλύπτοντας και τους χώρους κοινής Αμυντικής και Εξωτερικής Πολιτικής. Σήμερα οι Βόρειοι αδιαφορούν για τους Νότιους αν τους δημιουργούν σοβαρά προβλήματα οι μεταναστευτικές ροές. Κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει σήμερα ότι, η Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ, ενδέχεται στο εγγύς μέλλον να μην αποτελούν μεγάλες σταθερές του Δυτικού Συστήματος. Ο Κόσμος αλλάζει.
Η αντιπαράθεση ΗΠΑ-Τουρκίας, ΗΠΑ-Ιράν, και Ισραήλ-Ιράν, και ο ‘’Γόρδιος Δεσμός’’ συμφερόντων στην Συρία, δεν φαίνεται να εκτονώνεται εύκολα και ομαλά. Και αυτό διότι τα θέματα που δημιουργούν την ένταση στις σχέσεις των χωρών αυτών, είναι Στρατηγικού επιπέδου, για την κάθε μία. Επίσης εμπλέκονται και άλλες δυνάμεις, άμεσα ή έμμεσα, με σοβαρή επιρροή στην περιοχή, όπως Ρωσία, Σαουδική Αραβία, Αίγυπτος και άλλες. Η Τουρκία δήλωσε ότι δεν θα συμμετάσχει στις κυρώσεις των ΗΠΑ κατά του Ιράν. Αυτό και η μη ακόμα πλήρη απελευθέρωση του αμερικανού πάστορα, αλλά και άλλων υπαλλήλων της αμερικανικής Πρεσβείας στην Άγκυρα, έχουν βαρύνει ιδιαίτερα το κλίμα. Η κατάσταση βρίσκεται σε αδιέξοδο. Οι ΗΠΑ έλαβαν μέτρα κατά των τούρκων Υπουργών Εσωτερικών και Δικαιοσύνης και η απάντηση της Τουρκίας ήταν να κάνει το ίδιο κατά των αντιστοίχων αμερικανών. Στην τουρκική κοινή γνώμη παγιώνεται η άποψη πως οι ΗΠΑ είναι ένας αναξιόπιστος εταίρος. Και άλλες φορές στο παρελθόν οι ΗΠΑ είχαν λάβει μέτρα κατά της Τουρκίας. Αυτή τη φορά όμως είναι διαφορετικά. Κατά τον IAN ΛΕΣΕΡ, Αντιπρόεδρο του German Marsal Fund των ΗΠΑ, υπάρχει ένα τοξικό μείγμα Στρατηγικών και προσωπικών διαφορών. Αν υπάρξει θερμή απάντηση ΗΠΑ, Ισραήλ κατά του Ιράν, για το πυρηνικό του πρόγραμμα, οι εμπλοκές και οι επιπτώσεις θα είναι ευρύτερες και σοβαρές, σε πάρα πολλούς τομείς ,με πρώτο αυτόν της οικονομίας. Η αύξηση των οικονομικών σχέσεων Ρωσίας –Τουρκίας σε σοβαρούς τομείς, όπως ενέργεια, έρευνα και αμυντικά συστήματα, S-400, έχουν φέρει τους δύο συμμάχους στο ΝΑΤΟ και μέχρι χθες κολλητούς, στα όρια της έμπρακτης αντιπαράθεσης. Νομίζω ότι ψηφίστηκε από την Γερουσία , το ‘’Turkey international institutions act’’ που προβλέπει καταψήφιση από τους αμερικανούς εκπροσώπους στην Παγκόσμια Τράπεζα και την Ευρωπαική Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης, των προτάσεων προς δανεισμό της Τουρκίας από αυτές. Επίσης ψηφίστηκε από την Γερουσία και ήταν ή είναι ακόμα, στον Πρόεδρο των ΗΠΑ, ο Αμυντικός Προυπολογισμός του Πενταγώνου, μέσα στον οποίον υπάρχουν αυστηρές προβλέψεις για την παράδοση των F-35 στην Τουρκία, σε σχέση με την αγορά των S-400,από την Ρωσία. Η ταυτόχρονη λειτουργία F-35 και S-400 στις Τ.Ε.Δ , έχει χαρακτηριστεί από τις Αρχές του Πενταγώνου ως, ’’Στρατηγική Απειλή’’.
Πριν τις εκλογές, πριν δηλαδή την απόλυτη παντοδυναμία του Ερντογάν, τα βασικά στοιχεία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, στην θεωρεία, αλλά και στην πράξη, θα μπορούσαν να συνοψισθούν σε δύο. Πιστεύει ότι είναι ήδη ισχυρή περιφερειακή δύναμη στην περιοχή και ως εκ τούτου απαιτεί να έχει ρυθμιστικό ρόλο στις εξελίξεις. Επιμένει δε να έχει ανεξαρτησία κινήσεων και αυτό να είναι σεβαστό και αποδεκτό από ΗΠΑ, Ρωσία και Ισραήλ. Με αυτά ως δεδομένα, δείχνει το δεύτερο σκέλος της εξωτερικής πολιτικής του. Απαιτεί την αναθεώρηση των Διεθνών Συμφωνιών που καθορίζουν το Status Quo της περιοχής, με βάση τα νέα δεδομένα ‘’Γεωπολιτικής Ισχύος’’ και προς τούτο μεθοδεύει τις κατάλληλες ενέργειες. Με απλά λόγια απαιτεί αμέσως ή εμμέσως αλλαγή συνόρων, ή κατ’ ελάχιστον κυριαρχική επιρροή και δικαιώματα επί μεγάλων περιοχών που σήμερα δεν του παρέχει το Δ.Δ και οι ισχύουσες Διεθνείς Συνθήκες.
Πάρτε για παράδειγμα την πολιτική έναντι της Συρίας. Από φίλος με τον Ασάντ και κοινές ασκήσεις το 2009, φτάσαμε στην κατάληψη περιοχών. Στην ουσία με τρείς στρατιωτικές επιχειρήσεις επιδιώκει να ματαιώσει την περίπτωση αυτόνομης κουρδικής περιοχής εντός Συρίας. Πολλά θα κριθούν από τις συνομιλίες που άρχισαν Κούρδοι της Συρίας (SDF) με τον Ασάντ και με την σύμφωνη γνώμη των ΗΠΑ. Το Ισραήλ μάλλον θα δεχθεί το καθεστώς Ασάντ αν δεν υπάρχουν στην Συρία σοβαρές δυνάμεις του Ιράν και της Χεσμπολάχ.
Είναι φανερό ότι το Αιγαίο και η Αν. Μεσόγειος, δηλαδή η Ελλάδα και η Κύπρος, θα συνεχίσουν να είναι βασικοί στόχοι του τουρκικού αναθεωρητισμού και του Προέδρου Ερντογάν. Ο ίδιος, όπως και ο πολιτικός του συνέταιρος, διεκδικούν φανερά και καθαρά, νησιωτικά μας εδάφη και απαιτούν κυριαρχικά δικαιώματα σε θαλάσσιες και εναέριες περιοχές που οι προβλέψεις του Δ.Δ , τα καταχωρούν στα δικαιώματα της Ελλάδος και της Κύπρου. Προσωπικά πιστεύω ότι μόνο σοβαρή και πρακτική αντίδραση από Παγκόσμιους και Περιοχικούς ‘’Παίκτες’’, θα μπορούσε να αναστείλει τους Στρατηγικούς σχεδιασμούς Ερντογάν. Ιδιαίτερα αν αυτή η αντίδραση συνοδευόταν και από ισχυρούς κλυδωνισμούς της τουρκικής οικονομίας. Η πόρτα της Ε.Ε. φαίνεται ότι έχει κλείσει και αυτό το γνωρίζει ο Ερντογάν. Αυτό σημαίνει ότι ένας μοχλός πίεσης προς την Τουρκία που είχε στο οπλοστάσιο της η ελληνική διπλωματία, έχει απολεσθεί.
Έτσι η επιθετική πολιτική στα λόγια και στα έργα θα συνεχισθεί. Το πλωτό τουρκικό γεωτρύπανο είναι σε αναμονή στην Αν. Μεσόγειο. Στις επόμενες 100 ημέρες θα αποκτήσουν και δεύτερο, δηλώνουν. Μάλλον θα πρέπει να περιμένουμε ενέργειες και μεθοδεύσεις για την δημιουργία κρίσεων χαμηλής έντασης. ‘’Τα σύνορα της καρδιάς ‘’ του Ερντογάν είναι στην ουσία ο τίτλος της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.