Άγγελος Ζαχαρόπουλος
Τα ταραγμένα χρόνια 1940-1950 Άγραφα
Εφηβικές μαρτυρίες και αναμνήσεις
Copyright© Άγγελος Ζαχαρόπουλος και Εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ, 2008
Πρόλογος
Στην εισαγωγή του βιβλίου, ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος αποκαλύπτει ένα από τα βασικά κίνητρα που τον ώθησαν να το συγγράψει: τη νοσταλγία και επαναφορά των αναμνήσεων των παιδικών και εφηβικών χρόνων που περνούν χωρίς επιστροφή, σύμφωνα και με τα γραφόμενα του Μαρσέλ Προυστ στο μνημειώδες έργο του «Αναζητώντας το χαμένο χρόνο». Η ανάγκη όμως να αποτυπώσει κάποιος στο χαρτί τα περασμένα γίνεται ακόμα πιο πιεστική όταν είναι πλούσια σε γεγονότα που επηρεάζουν την πορεία της Ιστορίας που ακολουθεί. Και πράγματι, η δεκαετία 1940-1950, τα «ταραγμένα χρόνια» της παιδικής και εφηβικής ηλικίας του Άγγελου Ζαχαρόπουλου, ήταν από τα πιο κρίσιμα και τα πιο οδυνηρά στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Στο 22ο κεφάλαιο του βιβλίου που φέρει ως τίτλο τη ρήση του Δημοσθένη «προς το τελευταίον εκβάν έκαστον των πριν υπαρξάντων κρίνεται» γίνεται ο ουσιαστικός απολογισμός της ταραγμένης δεκαετίας, τόσο από τον ίδιο όσο και από την αυτοκριτική διακεκριμένων στελεχών της Αριστεράς που αγωνίσθηκαν στην Αντίσταση ως μέλη του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και στον εμφύλιο από τις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού.
Τη συγκλονιστική αυτή δεκαετία ο συγγραφέας την έζησε μέσα από τα σχολικά θρανία σε παιδική-εφηβική ηλικία. Προικισμένος με διεισδυτική παρατηρητικότητα και δυνατή μνήμη, μας παρουσιάζει με ενάργεια καταστάσεις, γεγονότα και εικόνες που έζησε.
Διαβάζοντας το βιβλίο ζούμε εκείνο το μοναδικό κλίμα ενθουσιασμού και έξαρσης με το οποίο ο ελληνικός λαός αντιμετώπισε και κατανίκησε τον Ιταλό φασιστικό εισβολέα, αφήνοντας εμβρόντητη την ανθρωπότητα. Ζούμε επίσης την ηρωική αντίσταση του στρατού μας, όταν οι Γερμανοί, για να διασώσουν τους συμμάχους Ιταλούς, μας επιτέθηκαν στα βουλγαρικά σύνορα και επέτρεψαν στο νικημένο ιταλικό στρατό να μπει στη χώρα μας ως στρατός κατοχής. Η οργή και η θλίψη που πίεζε τον ελληνικό λαό δεν άργησε να εκδηλωθεί με τη ρωμαλέα αντίσταση σε όλη τη χώρα.
Δεν άργησε όμως να εκδηλωθεί, παράλληλα με τις ηρωικές πράξεις, και η διχόνοια, η αιώνια πληγή του ελληνισμού. Και αυτή η διχόνοια έλαβε τεράστιες διαστάσεις, γιατί, στις συνηθισμένες διαφορές μεταξύ των Ελλήνων, προστέθηκε ένας πολύ ισχυρός παράγοντας:
Η εμφάνιση μιας ιδεολογίας που προσπαθούσε να επικρατήσει. Οι οργανώσεις που εκπροσωπούσαν την ιδεολογία αυτή, το ΕΑΜ με τον ΕΛΑΣ, κυριάρχησαν σε όλη σχεδόν τη χώρα μονοπωλώντας την αντίσταση και παρεμποδίζοντας άλλες οργανώσεις να αναπτυχθούν, χάρη στην οργανωτική και προπαγανδιστική τους δεινότητα, αλλά και στα γεγονότα που προηγήθηκαν του πολέμου.
Ο διαχωρισμός της Ευρώπης σε ζώνες επιρροής μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και Δυτικών Δυνάμεων, ο οποίος επισημοποιήθηκε την άνοιξη του 1945 με τη Συμφωνία της Γιάλτας, αλλά άρχισε να γίνεται εμφανής νωρίτερα, στάθηκε μοιραίος για τα σχέδια της ηγεσίας του ΚΚΕ και δημιούργησε δύο τάσεις στην ηγεσία του ΕΑΜ/ΚΚΕ. Εκείνων που δεν ήθελαν να πιστέψουν στο θάνατο του ονείρου για κατάληψη της εξουσίας και αυτών που προσαρμόσθηκαν στη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα. Τους πρώτους ο συγγραφέας ονομάζει «οραματιστές» και τους δεύτερους «πραγματιστές». Η επικράτηση των «οραματιστών» μετά την επιστροφή του Ζαχαριάδη στην Ελλάδα οδήγησε τη χώρα στην αιματοχυσία και την καταστροφή που έμελλε να σημαδέψει την πορεία της για πολλές δεκαετίες.
Μέσα σε αυτό το πολιτικό σκηνικό, από τα μάτια ενός παιδιού και εφήβου, ο συγγραφέας περιγράφει στα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου, την καθημερινή ζωή στο γενέθλιο τόπο του, στην Καστανιά Αγράφων αλλά και στην ευρύτερη ορεινή περιοχή της Καρδίτσας. Στη συνέχεια, εξιστορεί κρίσιμα γεγονότα και σκιαγραφεί προσωπικότητες που έπαιξαν σημαντικούς ρόλους στα δραματικά γεγονότα της δεκαετίας 1940-1950, παραθέτοντας απόψεις τρίτων αλλά και το δικό του στίγμα. Με αξιοθαύμαστη νηφαλιότητα και αμεροληψία εξιστορεί ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος γεγονότα και εκθέτει απόψεις. Και είναι πράγματι χρήσιμο, ακόμη και στις μέρες μας, να ακούγονται, και ιδιαίτερα να καταγράφονται, τα γεγονότα από ανθρώπους που τα βίωσαν, ανθρώπους απαλλαγμένους από τα βαρίδια ιδεοληψιών και προκαταλήψεων. Και αυτό για να φωτισθεί με άπλετο φως μια από τις πιο σκοτεινές σελίδες της ελληνικής ιστορίας.
Ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος μας προσφέρει ένα κείμενο γραμμένο με δεξιοτεχνία και φρεσκάδα, ευκολονόητο και προσιτό στον αναγνώστη. Η διήγηση είναι ευχάριστη και ελκυστική χάρη στον αβίαστο τρόπο γραφής, την παράθεση άγνωστων πτυχών γνωστών προσωπικοτήτων και γεγονότων, πολλές φορές «από πρώτο χέρι». Ας μην ξεχνάμε ότι τα ορεινά Άγραφα ήταν το κέντρο της Εθνικής Αντίστασης και η συμβίωση και συναναστροφή με αντάρτες, Ιταλούς και άλλους φυγάδες, καθώς και Άγγλους σαμποτέρ ήταν καθημερινή πρακτική. Και όλα αυτά διανθισμένα με το φρέσκο αέρα και τα μοναδικά τοπία των αδούλωτων Αγράφων, με ήθη και έθιμα μιας εποχής που πέρασε ανεπιστρεπτί, με σκηνές ανθρωπιάς, αγάπης και νοσταλγίας μέσα στη φωτιά της αντίστασης, κατά του κατακτητή και του αδελφοκτόνου πολέμου.
Πρόκειται αναμφισβήτητα για ένα έργο που έχει πολλά να προσφέρει, ιδιαίτερα στους αναγνώστες που δεν έζησαν στα «ταραγμένα χρόνια».
Ζέτη Ξανθάκη-Καραμάνου
Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Πρόεδρος της Εταιρίας Ελλήνων Φιλολόγων